آیین چراغ، خاموشی نیست 

تنها حضور شجریان در فانوس خیال

داوود قنبری

علی حاتمی را شاعر سینمای ما خوانده اند. حالا عجیب نیست که وقتی این شاعر سینمای ایران بخواهد یک فیلم درباره موسیقی بسازد و با مجموعه ای دیالوگ های بسیار زیبا مواجه شویم. به خصوص آن که علی حاتمی در دیگر فیلم هایش نیز نشان داده بود که در نگارش دیالوگ های شاعرانه بسیار چیره دست است.

دلشدگان محصول سال ۱۳۷۰ و سیزدهمین فیلم بلند حاتمی است. علی حاتمی می خواست فیلمی برای هزاره باربد و راجع به تاریخ موسیقی ایران بسازد. در این فیلم هم همچون سایر آثار علی حاتمی، شاهد حضور انبوه بازیگران قدر در کنار یکدیگریم. امین تارخ، اکبر عبدی، جلال مقدم، فرامرز صدیقی، سعید پورصمیمی، حمید جبلی، محمدعلی کشاورز، فتحعلی اویسی، جمشید هاشم پور، شهلا ریاحی، لیلا حاتمی، لیلی رشیدی و…

برداشتی آزاد از سه اتفاق تاریخی

این فیلم برداشت آزادی است از سه اتفاق تاریخی درباره سفر هنرمندان موسیقی ایرانی به اروپا در عصر قاجار. اما دنبال تاریخ و دلایل تاریخی نباشید. دلشدگان را فقط ببینید و بشنوید و لذت ببرید. یادمان باشد که این فیلم در طول یکصد سال سینمای ایران عملا تنها فیلمی است که درباره موسیقی ایرانی ساخته شده است.

امین تارخ با صدای شجریان می خواند

امین تاریخ بازیگری است که در دهه ۶۰ از مهمترین بازیگران سینما و تلویزیون محسوب می شد. مرگ یزدگرد، سر بداران، مادر، سرب، پرنده ی کوچک خوشبختی، و در پایان همین دهه دلشدگان و یک سال بعد سارای مهرجویی عملا پایانی بودند بر یک دوره فعالیت بسیار موفق بازیگری امین تارخ.

او در دلشدگان، نقش خواننده ای را بازی می کند که در هنگام آواز خوانی اش، صدای استاد موسیقی سنتی ایران محمدرضا شجریان را می شنویم. با توجه به اینکه تارخ اجازه ی لب خوانی نداشت، نماهای آواز خوانی او از دور و لانگ شات هستند. از اهمیت صدای شجریان در این فیلم، همین بس که دلشدگان تنها همکاری او با سینماست.

از اهمیت صدای شجریان در این فیلم، همین بس که دلشدگان تنها همکاری او با سینماست.

آهنگ سازی دلشدگان با حسین علیزاده و آهنگ ها و تصنیف هایی را که استاد شجریان می خوانند، نوشته‌ی علی حاتمی است که البته بعدا توسط فریدون مشیری ( به این ترکیب محشر از برترین ها دقت کنید) بازبینی شد.

حسین علیزاده در این باره می گوید: تمام موسیقی‌ها جوهره‌اش و کلامش از خود حاتمی بود که برای دلشدگان ساخته بود. البته بعداً که آقای شجریان این‌ها را اجرا کرد مقداری شعر‌ها را تغییر داد.

• ویژه نامه استاد شجریان را مطالعه کنید.

حسین علیزاده در این باره می گوید:

تمام موسیقی‌ها جوهره‌اش و کلامش از خود حاتمی بود که برای دلشدگان ساخته بود. البته بعداً که آقای شجریان این‌ها را اجرا کرد مقداری شعر‌ها را تغییر داد. یعنی او و مرحوم حاتمی پس از مشورت‌هایی که به هم داشتند، اشعار را به فریدون مشیری دادند و مشیری هم از نظر فن شعری یک مقداری تغییر داد. البته کلام حاتمی بسیار زیبا بود. این حسن را هم داشت که محاوره‌ای‌تر بود و شبیه‌تر بود به تصانیف دوره قاجار. یک کار بزرگی هم حاتمی کرده بود و ۵۰۰ واژه‌ای که در دوره قاجار در صحبت‌های روزمره به کار می‌رفته را هم در دیالوگ‌ها و هم در اشعاری که برای تصنیف‌هایش ساخته بود استفاده کرد. وقتی که قرار شد آقای شجریان این کار را انجام دهند، واقعاً روی این قضیه تمرکز کرد. اصلاً رفت و آواز‌ها را در کوه خواند و ضبط کرد، آورد.

شجریان در کوه آواز خواند وقتی که قرار شد آقای شجریان این کار را انجام دهند، واقعاً روی این قضیه تمرکز کرد. اصلاً رفت و آواز‌ها را در کوه خواند و ضبط کرد، آورد.

او صدای ضبط شده را به من داد، بعد رویش کار کردم. یعنی بردم در استودیو و در واقع من با صدای شجریان که خودش ( آنجا) نبود ساز زدم.

و اینک می رسیم به دیالوگی از فیلم تا با حال و هوای فیلم بیشتر آشنا شویم:

احمدشاه قاجار: کاش این دنیا هم مثل یک جعبه موسیقی بود، همه صدا‌ها آهنگ بود، همه حرف‌ها ترانه.
و اما شاه دیالوگ فیلم:
آیین چراغ، خاموشی نیست!