افشین حُر
به مناسبت تولد یک سالگی «پلاک ۵۲»، بر آن شدیم تا پیشینه برگزاری جشن تولد و نقش آن در تحولات تاریخی را برایتان بازگو کنیم.لازم است یادآور شویم که مطالب زیر بر اساس جدیدترین یافته ها و برای اولین بار منتشر می شوند.
جشن تولد در دوران پیشدادیان
از آن رو که ما ایرانیان عادت داریم سرنخ هر پدیده ی خوب را به تمدن خودمان گره بزنیم بد نیست بدانید که اولین مراسم جشن تولد در تاریخ بشری نیز توسط ایرانیان باستان و خانواده آقای «جمشید پیشدادی» برگزار شد. اخیراً کتیبه ای سفالین از آن دوران کشف شده که مراسم جشن تولدی را نشان می دهد. در نقوش این کتیبه، دی جی در حال خواندن ترانه: «ابرو برام کج نکن، کج کلاه خان یارمه» بوده و حضار دستمال چرخانی و رقص تک پا می کنند و جمشید هم در گوشه تصویر درحال نواختن سوت دوانگشتی است.
داریوش سوم و حمله اسکندر مقدونی به ایران
تولد گرفتن در دوره هخامنشیان نیز مرسوم بود که آخرین آن به زمان «داریوش سوم» برمی گردد. رسم هر ساله ی هخامنشیان این بود که در نوروز، نمایندگان ملل گوناگون از تمام ایالات و ساتراپ های امپراطوری در تخت جمشید (پارسه ی آن زمان) جمع می شدند و در مراسم بارعام شاهی و جشن نوروز شرکت می کردند و هدایای نفیس و خفن می آوردند. در جریان یکی از همین مراسم ها «استاتیرا» همسر داریوش سوم به او گفت:
«میگم داریوش! حالا که همه جمعن بیا یه تولد سورپرایزی واسه اوخوس بگیریم.»
داریوش هم قبول کرد و تولد گرفت که ای کاش نمی گرفت و «استاد محمد نوری» هم آهنگ «چو گلها سراپا نشاط و شوری، تولدت مبارک، تولدت مبارک …» را برای اولین بار در این مراسم خواند و حسابی ترکاند. نمایندگان ملل که غافلگیر شده بودند و دیگر هدیه ای نداشتند که برای تولد اهدا کنند مجبور شدند با دستگاه پوز، کارت بکشند که کلی هم به شان برخورد. در این میان، یونانیان و مقدونیان باهم پچپچه کردند و گفتند:
«حالا که اینها این کار را با ما کردند ما هم می رویم و گنده مان را می فرستیم.» پس «اسکندر» را سر داریوش سوم هوار کردند و او هم هخامنشیان را سرنگون کرد و تخت جمشید (پارسه) را آتش زد و یک جشن تولد توپ برای خودش گرفت.
جشن تولد در دربار خسرو پرویز
اما ایرانیان آداب و رسوم خود را فراموش نکردند و برگزاری جشن تولدهای لاکچری را همچنان ادامه دادند. در زمان «خسرو پرویز ساسانی» تولدگیری همچنان ادامه داشت. «باربد»، موسیقی دان و خنیاگر معروف خسرو، برای هر روز از سال، نغمه و آهنگی ویژه داشت که یکی از آنها آهنگ تولد بود. او که در دربار خسرو حسابی خرش می رفت از این موقعیت استفاده کرده و آهنگهای «نکیسا» و «سرکش» و «شماعی زاده» و دیگران را بنام خودش ثبت می کرد. یکی از آهنگ هایی که نامبرده برای آن کیسه دوخته بود آهنگ: «مبارک، مبارک، تولدت مبارک! مبارک، مبارک، تولدت مبارک! بیا شمعها رو فوت کن …» از ساخته های «استاد انوشیروان روحانی» بود که خدا را شکر این یکی را نتوانست صاحب شود.
ریشه های قیام حسن صباح
جشن تولد در قیام «حسن صباح» و شکل گیری اسماعیلیان ایران نقش موثری داشت. وقتی حسن به سن ۱۵ سالگی رسید آقا و خانم صباح، پدر و مادر او، تصمیم گرفتند برایش جشن تولد بگیرند. آنها با این استراتژی که:
«جشن تولد، خودش خرج خودش را در می آورد»
تصمیم گرفتند مراسم جشن را با مقداری چیپس و پفک و پفیلا و کمی شیرینی تر و سالاد الویه و یک لیوان دوغ سرهم بیاورند و به کادوهای مهمانان دلخوش باشند. مهمانان که اکثراً از اعیان و اشراف سلجوقی بودند تمام چیپس و پفک و الویه را خوردند و حتی حاضر نشدند مجلس را گرم کنند و قری که در کمرشان فراوان بود را همانجا بریزند. هدایا هم چیزی جز بادی اسپلش و ژیلت و مام ضدعرق و کراوات و کتابهای «چگونه در سه سوت ثروتمند شویم» و «قورباغه ای که قبلاً قورت داده بودی را حالا بالا بیاور» و اینها بود و خانواده صباح هم با تکرار مداوم: «این چی چیه آوردی؟ گندشو در آوردی؟ آبروی ما رو بردی. سال دیگه بیشتر. سال دیگه بیشتر» حسابی از خجالت مهمانان درآمدند. و اینگونه بود که حسن، کینه ی سلجوقیان را به دل گرفت و به الموت رفت و قیام کرد، بد هم قیام کرد.
شکل گیری مراسمات جنبی تولد در دوران قاجار
اما قاجاریان اولین قومی بودند که مراسمات جنبی مربوط به کودک و تولد را ابداع کردند و دلیلش هم این بود که شاهان قاجار کلاً تنبان شان شل بود و هر چه توانستند بچه پس انداختند. طبق اسناد تازه یاب آن دوره، مراسمی نظیر «گودبای پنپرز»، «تاتی پارتی»، «ختنه سوران» و جشن «برده شدن ممه توسط لولو» از ابداعات قاجاریان است. مراسم «برده شدن ممه توسط لولو» برای گرفتن شیر از بچه برگزار می شد. بدین شکل که کل فامیل جمع می شدند و با هم دَم می گرفتند: «ممه رو لولو برده / داده به گربه خورده» و بچه هم باورش می شد. کلاً بچه های آن دوران با گربه میانه خوبی نداشتند.
دلیل اصلی وقوع جنگ جهانی اول
در پایان شاید برایتان جالب باشد که بدانید دلیل اصلی آغاز جنگ جهانی اول هم همین جشن تولد بود. ماجرا از این قرار بود که «آرشیدوک فرانتس فردیناند» ولیعهد امپراطوری «اطریش – مجارستان» برای دخترش «سوفی» جشن تولد گرفت اما از لج خاندان سلطنتی صربستان، آنها را دعوت نکرد. صربها به شان برخورد و یک جوان ملی گرا بنام «گاوریلو پرنسیب» که دانشجوی دانشگاه علمی کاربردی واحد «سارایوو» بود و از استادش نمره نگرفته و در آن ترم مشروط شده بود را با وعده قبولی در ترم و بن دانشجویی و وعده های غذایی کباب کوبیده که شبیه کمربند چرمی نباشد، تطمیع کردند و مخفیانه به مراسم جشن تولد فرستادند. در همان لحظه که مهمانان به طور دسته جمعی در حال خواندن «گلاب گلاب کاشونه ماشاالله. تولد سوفی جونه ماشاالله. سوفی جونم ماچش کن. یک ماچ آبدارش کن» بودند و سوفی هم لبش را غنچه کرده بود که هدیه دهنده را ماچ آبدار کند، گاوریلو مکانیسم ماشه را فعال کرد و آرشیدوک را به قتل رساند و ماچ آبدار سوفی هم در هوا ماند و «اطریش – مجارستان» و صربستان به جان هم افتادند و بقیه همسایه ها هم خودشان را قاطی کردند و جنگ جهانی اول، همینطور کشکی کشکی بخاطر یک جشن تولد ساده به راه افتاد.
تولد یک سالگی «پلاک ۵۲» خیلی خیلی مبارک!!
