مَنّائیان یا ماناها (منناها) قومی بودند که حکومتی را در جلگه جنوبی دریاچه ارومیه تشکیل داده و از قرن هشتم تا ششم قبل از میلاد بر این سرزمین حکومت می‌کردند. منائیان در مقام حکومتی محلی نقش ارزنده‌ای را در معادلات سیاسی و فرهنگی منطقه ایفا کردند. پایتخت مننا قلعه ایزیرتو واقع در شهرستان بوکان کنونی در استان آذربایجان غربی بود.

مرکز پادشاهی ماناها

مرکز این پادشاهی در جنوب دریاچه ارومیه بوده و گستره آن اطراف دریاچه ارومیه، بخش‌هایی از کردستان و آذربایجان امروزی ایران را شامل می شود. تنها کتیبه‌ای که از جغرافیای ماناها به دست آمده کتیبه قلایچی بوکان است که به خط و زبان آرامی کهن نوشته شده است. محتوای این کتیبه‌ها نشانگر آن است که مننا متحد آشور به ‌شمار می‌رفت.

ساختار معماری ماناها چون تالار ستون‌دار و کف سنگ ‌فرش است، همچنین آجرهای لعاب‌دار با نقوش ترکیبی، شهرتی جهانی به این محوطه داده است. پنج هزار قطعه استخوان بز، گاو و گوسفند از جمله سازه ها در زمان منناها است.

اکتشاف آثار باستانی مننایی در تپه حسنلو

ابنیه و آثار تمدنی مننائیان بیشتر در کردستان و آذربایجان ایران بوده، گنج زیویه و آثار کشف شده در قلایچی بوکان و دژ حسنلو را به منناها نسبت داده‌‌اند. در کاوش‌های تپه‌حسنلو و شهر زیویه (سقز) نیز آثار باستانی مننایی به دست آمده‌است.

 

جام زرین حسنلو

 

منائیان یک مرکز تجاری در بخش شمال مدائن ایجاد نمودند. در بخش خاوری، کشور دیلمون جای داشت که به ظاهر یک مرکز سیاسی – فرهنگی واقع در کرانه خلیج فارس بود. اگر چه بخش‌هایی از سرزمین اصلی و زمین های آن که اکنون پادشاهی سعودی نامیده می‌شود، روابط بازرگانی داشته‌است. ساکنان مننا بیشتر به حرفه دامداری می پرداختند و در فعالیت های اجتماعی شرکت می کردند؛ چنانچه در روایات آماده که علیه یکی از شاهان آن کشور شورش کردند.

ایلام، حکومتی به قدمت هزاران سال

شاهان منایی

بخشی از نام‌های حاکمان و فرمانروایان مننائیان به زبانهای ایرانی و بخشی نیز به زبانهای هوری-اورارتویی هستند.

اسامی شاهان مننائی عبارت است از :

1- نیک دیارا

2- اوُ آلکی

3- ایرانزو

4- آزا

5- اولوسونو

6- آخسری

شواهد گسترده ای از تجارت با مناطق دور و نزدیک در این دوره به دست آمده است. افزون بر واردات کالاهای مصرفی و زینتی مختلف از مناطق دور و نزدیک، صنعتگرانی با قومیت های مختلف نیز در کارگاه های خود در حسنلو به تولید محصولات گوناگون از جمله ظروف و اشیای فلزی، منسوجات، کنده کاری عاج، تولید اسباب و اثاثیه ی فلزی، چوبی و جز آن ها اشتغال داشتند. در مجموعه اشیاء فاخر و کم نظیر بسیاری وجود دارد که مشهورترین آن ها شاهکار هنری دنیای باستان یعنی جام زرین حسنلو است.

بازسازی نقش روی جام زرین حسنلو

 

ساختار منسجم سیاسی و شکوفایی اقتصادی، فرهنگی و ایجاد شهرهای مستحکم هم نتوانست از غروب آفتاب پادشاهی مانا جلوگیری نماید.