صدیقه محرابی

اصطلاح ماه شب چهارده تا به حال حتما به گوشتان خورده، تصویر ذهنی ما با شنیدن و بیان این اصطلاح، زیبایی صورت شخص است. به عنوان مثال در اصطلاح عامیانه می گوییم یا می شنویم که فلان شخص مثل ماه شب چهارده می ماند، بدان معنا که چهره زیبایی دارد. حال می خواهیم تاریخچه این اصلاح را بدانیم:

ماه در سه روز ۱۳، ۱۴ و ۱۵ هر ماه به شکل قرص کامل در می آید و زیبایی خارق العاده ای به آسمان می دهد. از فردای این روز، قسمت نورانی ماه کاسته شده و پس از یک هفته یک چهارم ماه، روشن باقی می ماند و قبل از طلوع خورشید در آسمان پدیدار می شود تا دوباره به وضعیت ماه نو برسد.

علت ایجاد پدیده جزر و مد اقیانوس ها و دریاها، گرانش ماه است که موجب مشوش شدن آب و هوا و فصول سال می شود. در گذشته مردم معتقد بودند که در یکی از این سه شب، جغدها سر و صدا به پا می کنند و سایر انسان ها و حیوانات نیز حالت تهاجمی و خشن از خود پیدا می کنند و به طور کلی تغییر رفتار می دهند.مادران باردار نیز فرزند خود را به دنیا می آورند.

اما هنوز این باورها از نظر علمی به اثبات نرسیده است و ممکن است این اتفاقات صرفاً به طور همزمان با یکی از این سه شب از ماه شب چهارده رخ بدهد. به قول جورج شانتایا انسان ها به خرافات رو می آورند نه به این علت که قوه تخیلشان قوی است بلکه به دلیل آنکه از آنچه اتفاق می افتد، هیچ گونه اطلاعاتی ندارند.

حافظ در وصف معشوقه اش غزلی در همین زمینه سروده است:

چارده ساله بُتی چابک شیرین دارم

که به جان حلقه به گوش است مه چاردهش

بوی شیراز لب همچون شکرش میاید

گر چه خون می چکد از شیوه چشم سیهش

از پی آن گل نورسته دل ما یا رب

خود کجا شد که ندیدیم در این چند گَهَش

یار دلدار من ار قلب بدین سان شکند

ببرد زود به جانداری خود پادشهش

جان به شکرانه کنم صرف گر آن دانه

در صدف سینه حافظ بود آرامگهش